Czym są nadużycia?

W prawodawstwie unijnym nadużycie finansowe zostało zdefiniowane jako umyślne naruszenie przepisów, które powoduje lub może spowodować szkodę w budżecie UE. Jest to zjawisko wyjątkowo groźne - narusza zasadę sprawiedliwej konkurencji, negatywnie wpływa na wizerunek instytucji uczestniczących w procesie wdrażania programów unijnych oraz osób nimi kierujących, obniża poziom zaufania obywateli do organów i instytucji państwowych. Poprzez łamanie ogólnie przyjętych norm prawnych i etycznych nadużycia finansowe przyczyniają się do szkód finansowych Unii Europejskiej, zagrażają własności publicznej i wstrzymują rozwój gospodarczy obszarów, na których występują.

Dlatego też – w zgodzie z treścią art. 63 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 z 18 lipca 2018 roku w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii (dalej: rozporządzenie finansowe) – Instytucja Zarządzająca Funduszami Europejskimi dla Dolnego Śląska 2021-2027 przyjmuje i wdraża wszelkie niezbędne środki, by chronić interesy finansowe Unii Europejskiej, w szczególności poprzez zapobieganie nieprawidłowościom i nadużyciom finansowym, wykrywanie ich i korygowanie.

Zgodnie natomiast z art. 74 ust. 1 lit. c Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z 24 czerwca 2021 roku ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej (dalej: rozporządzenie ogólne), IZ wprowadza skuteczne i proporcjonalne środki zwalczania nadużyć finansowych, uwzględniając stwierdzone rodzaje ryzyka. Robi to poprzez zapobieganie nieprawidłowościom, w tym nadużyciom finansowym, oraz ich wykrywanie i korygowanie, a także odzyskiwanie kwot nienależnie wypłaconych wraz z odsetkami z tytułu zwrotu tych kwot po terminie.

Rozwiązanie problemów dotyczących występowania nadużyć finansowych, ich przyczyn i konsekwencji, jest ważnym i trudnym wyzwaniem, ponieważ nadużycia finansowe planowane są tak, by nie zostały wykryte. 

Nadużycie to nieetyczne, często nielegalne zachowanie, mające na celu osiągnięcie osobistych korzyści, zazwyczaj finansowych. Istnieje wiele definicji tego pojęcia, które mniej lub bardziej wyczerpująco opisują to zjawisko. Najpopularniejszą jest wspólna definicja opracowana przez Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych, Instytutu Audytorów Wewnętrznych oraz Amerykańskiego Instytutu Biegłych Rewidentów. Zgodnie z nią nadużycie gospodarcze jest to każde celowe działanie bądź zaniedbanie skutkujące osiągnięciem korzyści przez sprawcę lub poniesieniem straty przez ofiarę, dokonane za pomocą wprowadzenia w błąd.

Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich, sporządzona na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, definiuje nadużycia finansowe jako umyślne działanie lub zaniechanie:

1. w odniesieniu do wydatków, polegające na:

• wykorzystaniu lub przedstawieniu nieprawdziwych, niepoprawnych lub niepełnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu sprzeniewierzenie lub bezprawne zatrzymanie środków z budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu,
• nieujawnieniu informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku, w tym samym celu,
• niewłaściwym wykorzystaniu takich środków do celów innych niż te, na które zostały pierwotnie przyznane,

2. w odniesieniu do przychodów, dotyczące:

• wykorzystania lub przedstawienia fałszywych, nieścisłych lub niekompletnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu bezprawne zmniejszenie środków budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez lub w imieniu Wspólnot Europejskich,
• nieujawnienia informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku, w tym samym celu,
• niewłaściwego wykorzystania korzyści uzyskanej zgodnie z prawem, w tym samym celu.

Nieprawidłowość natomiast to, zgodnie z art. 2 pkt 31 rozporządzenia ogólnego, każde naruszenie mającego zastosowanie prawa, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie go nieuzasadnionym wydatkiem.

Różnica między nadużyciem finansowym a nieprawidłowością tkwi zatem w zamiarze. Wymagającym podkreślenia jest fakt, ze podejrzenie popełnienia nadużycia finansowego jest nieprawidłowością prowadzącą do wszczęcia postępowania administracyjnego i/lub sądowego na poziomie krajowym w celu stwierdzenia zamierzonego działania, w szczególności nadużycia finansowego w art. 1 ust. 1 lit A Konwencji w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej.